Του Απόστολου Παινέση, Καθηγητή Ειδικής Φυσικής Αγωγής – Εκπαιδευτικού του “Τζάμπολ Αγάπης” και

της Βάσιας Παπαδημητρίου, Ψυχολόγου του “Τζάμπολ Αγάπης”.

Η Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος (ΔΑΦ) χρησιμοποιείται πλέον σύμφωνα με το πρόσφατο DSM-5 (APA, 2013) ως ένας κοινός όρος που περιγράφει το σύνολο των νευροαναπτυξιακών διαταραχών που παλαιότερα περιλάμβανε διαγνωστικές υποκατηγορίες όπως τον αυτισμό, το σύνδρομο Asperger και την διάχυτη αναπτυξιακή διαταραχή μη προσδιορισμένη αλλιώς.

Η ΔΑΦ μπορεί να διαγνωστεί με ασφάλεια από το τρίτο έτος της ηλικίας ενός παιδιού. Πρόκειται για μια διαταραχή η οποία αφορά κατά κύριο λόγο την κοινωνική αλληλεπίδραση του παιδιού, την λεκτική και μη-λεκτική του επικοινωνία, την επανάληψη στερεοτυπικών συμπεριφορών, την ευερεθιστότητα (αισθητηριακή και συναισθηματική) και την αντίσταση στην αλλαγή περιβάλλοντος.

Τις τελευταίες τρεις δεκαετίες έχει συντελεστεί μεγάλη πρόοδος στην εκπαίδευση των ατόμων που ανήκουν στο Φάσμα. Η Ειδική (Προσαρμοσμένη) Φυσική Αγωγή φαίνεται να αποτελεί σημαντικό μέρος αυτής της εκπαίδευσης.

Η Προσαρμοσμένη Φυσική Αγωγή συμβάλει εξίσου σημαντικά στην ανάπτυξη κοινωνικών, συναισθηματικών και γνωστικών δεξιοτήτων στα άτομα που έχουν διαγνωστεί με ΔΑΦ, με πλήθος ερευνών να έχει αποδείξει την ευεργετική επίδραση διαφόρων προγραμμάτων προσαρμοσμένης άσκησης τόσο στην διατήρηση και βελτίωση κινητικών ικανοτήτων, όσο και στην μείωση στερεοτυπικών συμπεριφορών.

Η καλαθοσφαίριση αποτελεί ένα από τα αθλήματα που μπορεί να προσαρμοστεί στα πλαίσια της Ειδικής Φυσικής Αγωγής και να ενταχθεί στην καθημερινότητα των ατόμων με ΔΑΦ ως προσαρμοσμένο πρόγραμμα άσκησης.

Πιο αναλυτικά, αυτός ο συνδυασμός έχει ως αποτέλεσμα οι προπονήσεις να επικεντρώνονται σε ασκήσεις που επιδρούν ευεργετικά σε δύο βασικές κατηγορίες δεξιοτήτων: τις σωματικές-κινητικές και τις κοινωνικές-συναισθηματικές-γνωστικές.

Αναφορικά με την βελτίωση της πρώτης κατηγορίας δεξιοτήτων, θέτονται κάποιοι στόχοι.

Μέσα από ειδικά επιλεγμένες ασκήσεις, επιτυγχάνεται η μυϊκή ενδυνάμωση, η οποία συντελεί μεταξύ άλλων στην βελτίωση της ισορροπίας και της συναρμογής του ατόμου με αυτισμό.

Επιπλέον, οι ασκήσεις ευλυγισίας εκτελούμενες σε όλο το εύρος της κίνησης της άρθρωσης είναι απαραίτητες ειδικά για τον συγκεκριμένο πληθυσμό, που αρκετά συχνά παρουσιάζει μυϊκή υποτονία.

Τέλος, πλήθος ασκήσεων όπως για παράδειγμα η εκτέλεση αλμάτων μέσα σε στεφάνια ή τα περάσματα σε σκάλα δαπέδου με το δεξί ή το αριστερό πόδι, συμβάλλουν στην γνώση προσανατολισμού και πλευρικότητας.

Όσον αφορά την βελτίωση κοινωνικών δεξιοτήτων, οι ασκήσεις με συνασκούμενο κρίνονται ιδιαίτερα σημαντικές, καθώς συντελούν στην κοινωνικοποίηση. Με την πάροδο του χρόνου, το άτομο αισθάνεται μέλος μιας ομάδας, αποκτά φίλους και αρχίζει να αναπτύσει ομαδικό πνεύμα.

Μέσω της άσκησης επιδιώκεται η μετατροπή των στερεοτυπικών κινήσεων σε περισσότερο λειτουργικές, όπως στο παράδειγμα ενός παιδιού που επαναλαμβάνει την ρίψη αντικειμένων, ο εκπαιδευτής αντικαθιστά το οποιοδήποτε αντικείμενο με μία μπάλα του μπάσκετ και τον κατευθύνει να στοχεύσει στο καλάθι.

Τέλος, μέσω της θετικής ενίσχυσης που χρησιμοποιείται από τους εκπαιδευτές, εδραιώνονται συμπεριφορές που ευνοούν την αρμονική συνύπαρξη του ατόμου με τους γύρω του.

Ο σημαντικότερος στόχος όλων, όμως, είναι η συμπερίληψη και η συνεκπαίδευση.

Η συμπεριληπτική εκπαίδευση, βασίζεται στην ιδέα ότι κάθε παιδί αξίζει τις ίδιες ευκαιρίες και εμπειρίες με τα υπόλοιπα παιδιά.

Μέσω της συνεκπαίδευσης, δίνεται η δυνατότητα σε άτομα με και χωρίς ΔΑΦ να προπονηθούν μαζί και να μοιραστούν κοινές στιγμές. Αυτές οι κοινές εμπειρίες, λοιπόν, επιτρέπουν σε όλους να γνωρίσουν έναν κόσμο λίγο διαφορετικό από τον δικό τους.

Βιβλιογραφία

American Psychiatric Association (APA). (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (DSM-5®). American Psychiatric Publications.

Γενά, Α. (επιμ.) (2017). Συστημική, Συμπεριφορική-Αναλυτική Προσέγγιση: Αξιολόγηση, διάγνωση, εκπαίδευση, θεραπευτικές παρεμβάσεις και ένταξη παιδιών με νευρο-αναπτυξιακές διαταραχές με έμφαση στη Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος. Αθήνα: Gutenberg.

Κοκαρίδας, Δ. (2021). Ειδική Φυσική Αγωγή. Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Κυριακίδη.